අසෝකං, විරජං, ඛෙමං,

යමක් සිදුවෙන කොට අපි දුක් විඳින්නෙ
ඒ සිදු වෙන දේට කැමති නම්
ඒ දේ දිගටම පවත්වගෙන යාමට උත්සාහ කිරීම හා
අකමැතිනම් වහා නතර කිරීමට හෝ
ඉන් පැන යාමට දරන උත්සාහය නිසයි.
ඇත්ත වශයෙන්ම
මේ උවමනාව ඇති කරන්නෙ
බාහිර දේවල් නිසා නෙමෙයි.

ඒ බාහිර දේවල්  නිසා
අපි විඳින
ස්පර්ශය හා වේදනාවට ඇති
ප්‍රිය බව හෝ අප්‍රිය බවයි.






 විදසුනේදි
අපි සිහිය යොමු කරන්නෙ
අපි තුළ සිදුවෙන දේටයි.


විදසුනේදි
සබ්බකාය පටිසංවේදී වීම
ඉරියව් පිළිබඳ සිහිය ආදිය සමග
සම්පජානෝ සතිය දියුණු වෙනවා.

ඒක දුක අඩුවෙන්න එක හේතුවක්.

හිසේ කැක්කුමක්, දත් කැක්කුමක් වගේ දෙයකදි
අපිට වේදනාව දරන්න අමාරු වෙන එක හේතුවක්
අප් අපේ අවධානය සම්පූර්ණයෙන්ම
එතනට යොමු කිරීම.

තමන්ගෙ මුලු සිරුරත්
අවට පරිසරයත් ගැන සිහියෙන්
(සම්පජානො සතියෙන්,) ඉන්නව නම්
වේදනාව අඩුයි.

සම්පජානෝ සතියෙන් ඉන්නා විට
ඒ මොහොතට
මමය මාගේය යන
සක්කාය දෘෂ්ඨියත් නැහැ.

දුක අඩුවෙන්න අනික් හේතුව තමයි
අපි විඳින
ස්පර්ශය හා වේදනාවට ඇති
ප්‍රිය බව හෝ අප්‍රිය බව ඇති නොවෙන විදියට
ඒ වේදනාවෙ ස්වභාවය පිළිබඳ
සිහියෙන් සහ උපෙක්ශාවෙන් සිටීම.

වීර්යයෙන්, සමස්තය දැනෙන සිහියෙන්,
පවතින දෙයට ලෝභ-ද්වේශ දෙකෙන් තොරව
[කයෙහි වෙනස් වීම්]
වේදනා වල වේදනා අනුව දකිමින් වෙසෙයි,

ඒ අනුව අසනීප අවස්ථා,
තැලීම්, කැඩීම් බිඳීම් ආදී
දෙයින් ගත සිත පෙළන
දුක් සහ දොම්නස අඩුවෙනවා.

සෝ තැවුල් ඉක්ම යාම සිදුවෙන්නෙ
සෝ තැවුල් නිසා අපි තුළ සිදුවෙන
වෙනස පිළිබඳව සිහියෙන්
වර්තමානයෙ පසුවෙන කොට
අතීතය හෝ අනාගතය පිළිබඳව
සෝ තැවුල් ඇතිවීම නතර වෙන නිසා.

මේ විදියට
තමා තුළ සිදුවෙන දේට
සිහියත් උපේක්ශාවත් දියුණු වෙනකොට
ජීවිතයෙ මොන හැල හැප්පීම් සිදු වුණත්
සිත කම්පා නොවී,
අසෝකං, සෝක නොකර
විරජං, කිළිටි නොවී,
ඛෙමං, කෙම් බිමක මෙන්
ජීවත් වන්නට පුලුවන්.

සිතෙහි ක්‍රෝධය ඉපදී තිබියදී......

සිතෙහි ක්‍රෝධය ඉපදී තිබියදී
ඉතා වේගයෙන් දුවන රථයක් මෙන්
සිත මනාව හසුරුවා ගන්නා තැනැත්තා
නියම රියැදුරකු යැයි මම කියමි.

සාමාන්‍ය රිය එළවන අන් ජනයා
නිකම් තෝන් ලණුව අල්ලන්නෝ ය.

“යො වෙ උප්පතිතං කොධං
රථං භන්තං ච ධාරයෙ
තමහං සාරථිං බ‍්‍රෑම්
රස්මිග්ගාහො ඉතරො ජනො”

මෙහි බුදුන් වහන්සේ අගය කරන්නෙ
ක්‍රෝධය නැති තැනැත්තා නොවෙයි.
ක්‍රෝධය පවතිද්දී
හිත මනාව හසුරුවා ගන්නා තැනැත්තායි.
ක්‍රෝධය කෙමෙන් කෙමෙන් නැතිවෙන්නට
ඒ පදනම උපකාරීවෙනවා.

අත්තානං දමයන්ති පණ්ඩිතා.
බුදු දහමෙ මූලිකම පදනම
පිරිසිදු බව නොවෙයි..
අපිරිසිදු තැනැත්තාගේ
ආත්ම දමනයයි..

පිරිසිදු වෙන්නට හැකියාව ලැබෙන්නේ
ආත්ම දමනය ඇත්තාට පමණයි.

 ---------------------------------------------------------------------------

දෙවැන්නා - සාමාන්‍ය රිය එළවන අන් ජනයා -
 කෝපය පාලනය කර නොගෙන
කෝපයේ තෝන් ලණුව ඔහේ අල්ලාගෙන
රියට කැමති තැනක යන්නට
ඉඩ දෙන්නායි.

දමනය කරගන්නටත් ක්‍රම තුනක් තියනවා. 

කෝපය ඉවතලන්නා
අනුගමනය කරන්නෙ දෙවැනි ක්‍රමයයි..

පළවෙනි ක්‍රමය
කෝපය තියෙද්දි ප්‍රතික්‍රියා නොකිරීම.
ක්‍රෝධය ඉපදී තිබියදී
ඉතා වේගයෙන් දුවන රථයක් මෙන්
සිත මනාව හසුරුවා ගන්නා
නියම රියැදුරකු යැයි
බුදුන් වහන්සෙ සඳහන් කරන්නෙ
කාටත් පොදු ඒ ක්‍රමය අනුවයි..
කාට වුණත් පටන් ගන්න වෙන්නෙ එතනින්..

දෙවෙනි ක්‍රමය
කෝපය තියෙද්දි
හිත හුස්මට හෝ
තමන් හුරුකළ
වෙනත් අරමුණකට යොමු කිරීම.. 
කෝපය  ඉවත ලන්නා කියන්නෙ ඔහුටයි..

ඔහුගෙ කෝපයත්
පළමු වැන්නාගේ කෝපයත්
හිතේ ඉඩ කොටසක් වහගෙන පදිංචි වෙනවා.

පළමුවැන්නාගේ කෝපය ක්‍රියාවෙන්,
වචනයෙන් සහ
දින ගණනක් හෝ කාලයක් තිස්සෙ මුල් අදිමින් 
විශාල ප්‍රදේශයක් වසා පැතිරෙන්න පුලුවන්.
ඔහුට සිහිය තියනවා.
සිදුවෙන දේට උපේක්ෂාව නැහැ.

දෙවැන්නාට කෘතිම උපේක්ෂාවක් තියනවා.
ඔහු සිදුවෙන දේට ප්‍රතිචාර දක්වන්නෙ නැහැ.

කෙනෙක් ඔහුට බණිනවා.
ඔහු ගීතයක් රස විඳිනවා.
ඔහුට උපේක්ෂාව තිබුණට
සිහිය නැහැ.

තෙවැන්නාට තමා තුළ ඇතිවී ඇති කෝපයත්
ඒ කෝපයෙන් ඔහුගෙ කයෙහි හා සිතෙහි
ඇතිවී තියන වෙනසත් හොඳින් පෙනෙනවා.
ඔහුට තමා පිළිබඳව සිහිය තියනවා.

ඒ වගේම ඒ සිදුවී ඇති වෙනසට උපේක්ෂාවත් තියනවා.        

ඔහු කෝපයෙන් වියරු නොවැටී
අවශ්‍ය ප්‍රතිචාරය
සන්සුන්ව දක්වනවා.

ඔහු කරන ප්‍රකාශය දැඩි හෝ
රළු වෙන්න පුලුවන්.
එහෙත් ද්වේශය නැහැ.

දුක කියන්නෙ පලවෙනි ආර්ය සත්‍යය..

ඔබට තාඩන පීඩන කරන අය
ප්‍රායෝගිකව ඒ සත්‍යය ඔබට වටහා දෙනවා.

දුකෙන් මිදෙන්න හිතෙන්නෙ
සිහියෙන් දුක් විඳපු අයයි..

දුකෙන් වියරු වැටෙන අය
වෙනත් පිස්සු වැඩ කරද්දි
දුකෙන් මිදෙන්න හිතෙන්නෙ
සිහියෙන් දුක් විඳපු අයයි..
.
දුකෙන් මිදීම කියන්නෙ
අවසාන වශයෙන් නිවන් දැකීම වුණාට
මේ මොහොතෙත්
දුක සහ දුකෙන් මිදීම තියනවා.
මේ මොහොතෙ දුකෙන් මිදන ක්‍රමය
තෙවැනි ක්‍රමයයි.

අනිත් ක්‍රම දෙකම
බුද්ධොත්පත්තියට පෙර සිටම තිබුණා.

මේ පිළිබඳව දැනුමත් තිබුණා.
මේ ක්‍රමය ප්‍රායෝගිකව සොයාගෙන
ලොවට දායාද කළේ
බුදුන් වහන්සේයි.
බුදු දහමෙහි හරයත්, කේන්ද්‍රයත්,
පදනමත්, කැණිමඬලත් මෙයයි.
===============================================රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයෙකුගේ සිතෙහි ක්‍රෝධය ඉපදී තිබියදී...

දහම අත්දැකීමක් විදියට.....

විදසුන ගැන
අදහස් පළ කළ යුත්තේ
අත්දැකීමට සම්බන්ධවයි.

 
දහම් පොත් කියවලා
ධර්මය ශ්‍රවණය කරලා

තේරුම් අරන් තියන බොහෝ දේ
අත් දැකීම ලැබෙනකොට ප්‍රතික්ෂේප වෙනවා.
අත්දැකීමට සාපේක්ෂව බලද්දි
බොහෝ පොත්පත් වල තියෙන්නෙ
අමූලික බොරු බව වැටහෙනවා.

අමූලික බොරුවක්
අත්දැකීමෙන් විඳින්නට බැරි නිසා
හැමවිටම තමන් වැරදියි කියලයි හිතෙන්නෙ.
සත්‍ය දහම විඳ ප්‍රත්‍යක්ෂ
කරගන්න පුලුවන්.

මහා සතිපට්ඨාන සූත්‍රය ඉතාම සරලයි..
පැහැදිලියි.. ප්‍රායෝගිකයි..
මනසින් විග්‍රහ කරන අයට නම්
මහා සතිපට්ඨාන සූත්‍රය සංකීර්ණයි.
පුටුවෙම ඉඳගෙන ජීවත්වෙන
ධර්ම දේශකයෙක් ලියන
පොතකින් ඉගෙන ගන්න ගියොත්
ඔබ මේ වාඩිවෙලා ඉන්න පුටුවෙන් නැගිටින එකත්
ඉතාම සංකීර්ණ සහ ගැටළු සහගත වැඩක්
කියල හිතන්න පුලුවන්.

මනසින් පොත්පත් විග්‍රහ කරන අය
හැමවිටම වගේ තෝරාගන්නේ
සංකීර්ණ ගැටළු සහගත විග්‍රහයන්..

බොහෝ දෙනා
බුදුන් වහන්සේගෙ සරල ධර්මය වෙනුවට
සංකීර්ණ අටුවා ටීකා ටිප්පණී
ඇසුරු කරන්න ප්‍රිය කරනවා.

දහම අත්දැකීමක් විදියට
සංවාද කරනවා නම්
සංවාද ඉතාම නිශ්චිත
සරල ක්ෂේත්‍රයකට සීමා වෙනවා.
කෙළවරක් නැතිව පහලවෙන හිතලු මත
දහම ගැන තර්කයට ගියාම
දින ගණන් වාද කරමින්
සක්වළ පුරා සැරි සරන්න පුලුවන්.

දහම තමන් තුළ දකින දෙන්නෙකුට
සංවාද කරල ඉගෙනගන්න දේ තියනවා.
පොත්වල දකින අයට
ඔවුන් දැඩිව අල්ලගෙන ඉන්න දෘෂ්ඨි
තව තවත් උපාදාන වීමෙන් එහා
කිසිවක් සිදුවෙන්නෙ නැහැ.

ආනාපාන සතිය
නිවැරදිව වඩන කෙනෙක්
මුහුණදෙන සංසිද්ධීන්
ඉතා සරලව, පේලි කිහිපයකින්
සතිපට්ඨාන සූත්‍රයෙ මුලදිම
බුදුන් වහන්සෙ විසින් විස්තර කරනවා.

එහිදී ආනාපාන සතියෙහි අරමුණ
කයෙහි ඉරියව් දකින්නට
හිත පුහුණු කිරීමයි.

ආනාපාන සතියෙන්
කෙනෙකු මුලු සිරුරටම
සංවේදී වෙනවා.
එහෙම නොවී
වෙන මොනව හරි වෙනවා නම්
ඔහුට පිහිටන්නෙ වෙන දෙයක්..
සතිය නෙමෙයි.

වේදනා වුනත්
අනුපස්සනා කරන කෙනෙකුට
වෙදනා වර්ග තුනයි තියෙන්නෙ.
ආයෙත් සාමිස හා
නිරාමිස වශයෙන් බෙදෙනවා.
එපමණයි.
වේදනා ගැන සිහියෙන් ඉන්න
උත්සාහ කරන කෙනෙකුට
ගමන සරලයි...
තර්ක විග්‍රහ අවශ්‍ය නැහැ.

ඒත් පොත් පත් කියවමින්
වේදනානුපස්සනා ගැන
තර්ක කරමින් විග්‍රහ කරමින්
කල් ගෙවන කෙනෙකුට
කල්ප ගාණක් තර්ක කළත්
වේදනා කියන්නෙ මොකක්ද කියල
දැනගන්න ලැබෙන්නෙ නැහැ.

වේදනා කියන්නෙ
මොළෙන් විඳින දෙයක් නෙමෙයි..

කයෙහි කය දකින කෙනෙකුට මිසක්
පොත්වල වේදනා හොයන කෙනෙකුට
වේදනා දකින්න බැහැ.

අනික් අනුපස්සනාත් එහෙමයි.

බුදුන් වහන්සේ තමා තුළ තමා දැක
විඳ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරගත් දහම
උන්වහන්සේ දෙසූ අයුරින්
විඳ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරගත යුත්තේ
තමාම විසින් තමා තුළමයි.