විඤඤාණය , කුමක් නිදානකොටගෙන ඇත්තීද ?

චක්ඛු විඤ්ඤාණය කියන්නෙ
ඇසට රූපයක් වැටෙන කොටම
එහි ස්වභාවය.. වර්ණය, දුර,
ප්‍රමාණය, සතෙක්ද වස්තුවක්ද කියන එක ආදී
මූලික තොරතුරු දකින විඤ්ඤාණයටයි.

අක්ෂි  විඤ්ඤාණය
රූප ස්පර්ශයෙ අංග තුනෙන් එකක්,
1, ඇස,
2, රූපය,
3, අක්ෂි විඤ්ඤාණය.
මේ අවස්ථාවෙදි අපේ විග්‍රහයක් නෑ,

අපි සිය දෙනෙක් එකම දෙයක්
පළවෙනි වතාවට දැක්කොත්
ඔවුන්ගෙ අක්ෂි විඤ්ඤාණ්ය දකින්නෙ
එකම දෙයක්.

රතු, ගෝලාකාර ආදී තොරතුරු විතරයි.

කලින් විඳලා නැත්නම්
ප්‍රිය අප්‍රිය භාවය අනුව
වර්ග කිරීමක් වෙන්නෙ නෑ
ඒ විඤ්ඤාණයෙ කාර්යය
ස්පර්ශය හඳුනාගැනීමයි.

ස්පර්ශයෙන් ඇතිවෙන වේදනාව
සංඥාව මගින් හඳුනා ගැනීම නිසා
ඇතිවෙන සංස්කාර නිසා හටගන්නා විඤ්ඤාණය
පංචස්කන්ධයෙ අවසානයටයි ඇතිවෙන්නෙ.
මුලින් කිව් විඤ්ඤාණය
ස්පර්ශයෙ අංග තුනෙන් එකක්..

ස්පර්ශයෙන් ඇතිවෙන වේදනාව
ඒ දකින දේ
අපට බලපාන විදිය අනුව
අපි ඒ තොරතුරු
අපට දැනෙන ප්‍රමාණයට සහ
අපේ ස්වභාවයට අනුව
අපිටම අනන්‍ය වූ
ප්‍රතිචාරයක් දක්වනවා.
ඒ ප්‍රතිචාර තුන් වරගයක් තියනවා...
ඒ දේට අපි කැමතිද අකැමතිද..
ඒ දෙකටම නැතිද කියන
වෙනස්කම් තුන අනුව
අර අත්දැකීම
සංස්කාර බවට පත්වෙලා
අපේ විඥ්ඥාණයෙ සටහන් වෙනවා.
මේ විශේෂයෙන් දැනීම නිසා
විඥ්ඥාණයයි කියනවා.

විඤ්ඤාණය කියන්නෙ
මොහොතක් පාසා
ඇති වෙන නැති වෙන ධාරාවක්..
භවයෙන් භවයට යන ආත්මයක් නොවෙයි..

ඒ නිසයි බුදුන් වහන්සේ
කේවට්ටපුත්ත වැරදියි කියන්නෙ.
සංස්කාර නිසා හටගන්න විඤ්ඤාණය
පසුව විස්තර කරනවා.

 මහණෙනි, 

මේ විඤඤාණය , කුමක් නිදානකොටගෙන ඇත්තීද ? 

කුමක් සමුදයකොටගෙන ඇත්තීද ? 

කුමක් ජාතිකොට ඇත්තීද ? 

කුමක් ප්‍රහවකොට ඇත්තීද ? , 

විඤඤාණය සංස්කාර නිදානකොටගෙන ඇත්තාහ.

වේදනාව සුඛ විදියට දැනුණොත්
රාග සංස්කාරත්
වේදනාව දුක්ඛ විදියට දැනුණොත්
ද්වේශ සංස්කාරත්
වේදනාව මේ දෙකටම නැති නිසා නොදැනීමෙන්
මෝහ සංස්කාරත් හටගන්නවා.

සංස්කාර හේතුවෙන් විඤ්ඤාණය පහළ වෙනවා.
ඔහු විඳින ස්පර්ශය
ඉන් උපන් වේදනාවට අනුව වර්ග කරලා
පාක්ෂික, ඔහුගෙ රුචියට සාපේක්ෂ
විකෘති ඥාණයක් ඇති කරගන්නවා.

එක වෙලාවක ඔහු කැමති වෙන උෂ්ණත්වයට
තව වෙලාවක ඔහු අකමැති වෙනවා.

ඒ තොරතුරු සහිත විඥාණය
ඔහුගෙ තීරණ වලට හවුල් වෙනවා.

රූපයට, කටහඬට කැමති නම්
ඔහු වටා රැස්වුණ සැප සම්පත් වලට කැමති නම්
ව්‍යාජ රහතෙක් රහත් ලෙස දකිනවා.
ඔහු බුදුන් වහන්සේටත් වඩා
ඉහළින් තබනවා.

විඤ්ඤාණය කියන්නෙ
කෙලෙස් වලින් කිළිටි වූ
චිත්ත සන්තානයයි.

සිත සවභාවයෙන් ප්‍රභාස්වරයි.
ආගන්තුක උපක්ලේශ වලින් කෙළෙසෙනවා.

වතුරට මඩ මිශ්‍රවුණාම
 මඩ වතුර කියනවා.
මඩ ඉවත් වුණාම
 පිරිසිදු වතුර කියනවා.
මඩ වතුර කිළිටියි..
පිරිසිදු වතුර නිර්මලයි..

කෙලෙස් ඉවත් කරන ලද විඥාණයට
 ප්‍රඥාව කියනවා.

විඥාණය < - > ප්‍රඥාව
 මේ දෙක දෙකක් නොවෙයි...
දෙකක් වෙන්නෙ කෙලෙස් නිසයි.

ගින්නට පිළිස්සෙන කෙනෙක්
 ද්වේශ සංස්කාරය සහිතව
 අත්දැකීම විඳින නිසා
 පිළිස්සෙන අත්දැකීම
 ඔහු තුළ රැඳෙන්නෙ
 විඥාණය විදියටයි..

සංස්කාර නැසෙන කොට
විඤ්ඤාණයත් නැසෙනවා.
සංස්කාර නැසෙන්න නම් අවිද්‍යාව නැසෙන්න ඕන..

අවිද්‍යාව නැසෙන්නෙ සතර සතිපට්ඨානයෙන්..

ගින්නට පිළිස්සෙන කෙනෙක්
 කාය වේදනා චිත්ත ධම්ම වශයෙන්
 සිහියෙන් උපේක්ෂාවෙන් වින්දොත්...
ඔහු ගින්න දකින්නෙ ප්‍රඥාවෙන්.

කෙලෙස් නැසෙන විට
විඤ්ඤාණය ප්‍රඥාව වෙනවා.

සංස්කාර තියන තුරු
තව භවය ගමන් කරනවා.
මේ ජීවිතයෙ චුති විඤ්ඤාණය
තව තැනකින් ධාරාව ආරම්භ කරනවා.

විඤ්ඤාණ ධාරාවෙ සංස්කාරත්, කර්මත් අනුව
ඒ ජීවිතය සකස් වෙනවා.